Travels and Tales

Een trektocht door Ladakh

Al tijdens ons verblijf in Xiahe (China) hadden we het idee om in het noordwesten van India de Tibetaanse vluchtelingen op te zoeken. De reis naar Tibet twee jaar later versterkte het gevoel. Niet wetende dat we daarnaast volledig in de ban zouden raken van de Ladakhi.

Aankomst in Leh, hoofdstad van Ladakh (noordwest India) op 3500 meter. De naam Ladakh komt van Ladags, ‘het land van de hoge passen’. Het lijkt niet op India. Niet in temperatuur, niet qua straattaferelen en niet qua cultuur. We wachten op een bus, die er niet blijkt te zijn en besluiten samen met Fransoos Eric een taxi te nemen. Eric maakt het ons makkelijk, hij is reeds twee keer eerder in Ladakh geweest en weet al een guesthouse. Een echte badkamer met stromend water; het blijkt echter ijskoud stromend water te zijn, maar daar komen we pas achter als we al in de kamer zijn getrokken...

De hoofdstad Leh ligt in een kleine vallei ten noorden van de Indus Vallei: blaffende honden in de nacht, toeterende versierde trucks, stof, spelende kinderen, de typische geur, een zevental stupa’s als buren en op de achtergrond bergen en een paleis. De oude stad ligt aan de voet van Namgyal Hill, een wirwar van straatjes en huizen opgevuld met droog hout en yakshit (welke wordt verzameld om als brandstof te gebruiken om de lange wintermaanden door te komen). Leh heeft een Tibetaanse én een moslim-gemeenschap. Als op gezette tijdstippen de Imam via de luidsprekers tot zelfs in de ruime omgeving van Leh nog hoorbaar is, worden ook de Tibetaanse mantra’s als tegenoffensief ingezet.

‘Nerang toeks dhat ...’, oftewel ‘As you like ...’ een uitdrukking die hier veelvuldig wordt gebruikt, maar uiteindelijk blijkt onze mening helemaal niet doorslaggevend te zijn!

Choglamsar is een vluchtelingenkamp van Tibetanen, vlakbij Leh. Hier hebben zich vanaf de uittocht uit Tibet na 1959 de eerste Tibetaanse vluchtelingen gevestigd. We ontmoeten Zammar, leraar op de school. We vragen veel, maar Zammar houdt van praten en zo blijven we veel te lang! Zijn ouders waren afkomstig uit Kham en zijn meegekomen toen de Dalai Lama moest vluchten uit Tibet. Zammar is één keer terug geweest naar Tibet (illegaal), maar moest terug omdat de familie op de zwarte lijst van de Chinezen staat. De school is onderdeel van SOS Kinderdorpen en is verder afhankelijk van donaties: geld, maar ook boeken en films.

‘Heeeeeeee!’, het is Eric die uit een raam hangt op de eerste verdieping van het kantoor van Wangchuk. Wangchuk is een monnik die een Child Welfare Society runt en tot het klooster van Stok behoort. Wij gaan mee naar Stok en blijven een nacht slapen in de kamer van Wangchuk. Ook Stacey gaat mee, een Amerikaanse die de stichting sponsort. Zij zal een week blijven voor meditatie,

Stok ligt in een uitzonderlijk groene vallei, met her en der ver uiteenliggende huizen. Samen met een collega-monnik van Wangchuk klimmen we naar een hoger niveau en hebben een enorm uitzicht over de vallei richting Choglamsar, Leh en Shey. Mijmerend zitten we een tijdlang voor ons uit te turen in absolute stilte: Ladakhi werken op het veld, ergens balkt een ezel en begint een hond te blaffen, op de achtergrond witte bergtoppen.

De kleuren rood en geel overheersen in de kamer van Wangchuk. Op de grond liggen vier matrassen, die zowel als zit- en slaapmatras gebruikt worden, waarop typische tapijten liggen. Ernaast zijn lage tafeltjes geplaatst. Her en der staan/hangen foto’s van de Dalai Lama en van Wangchuk zelf tezamen met voornamelijk Fransosen. Op de achtergrond klingelt een windmolen, wierook en andere ondefinieerbare geuren trekken in onze neus.

Dinsdag, 06.45 a.m. het is warm, de zon staat hoog. Stilte, enthousiast onderbroken door veelkleurige kwetterende vogeltjes. ‘s Ochtends voor ons vertrek bezoeken we het koninklijke paleis. Tijdens onze tocht ernaar toe menen we af en toe iets te moeten zeggen over de groene wilgebomen of de paarse en gele bloemetjes die afsteken tegen de blauwe lucht, maar dan is er weer de rust. Het enige geluid dat te horen is, zijn onze voetstappen. In het paleis zijn het niet de opgezette sneeuwluipaard, yak of steenbok die indruk op ons maken, maar een monnik die in absolute stilte in een grote lege ruimte voor het raam zit. Hij heeft geen aandacht voor ons, naait een aantal grote lappen aan elkaar, op de achtergrond het grandioze uitzicht over het dal. De rust (innerlijke ?!) die hij uitstraalt, is overweldigend en maakt dat ik voor de andere vertrekken in dit klooster geen oog meer heb.

Eric roept ons tot de orde, er moet een bus gehaald worden. We lopen/rennen door de groene, frisse akkers, de witte bergtoppen schuilend achter de bruine grillige passen, her en der een stroompje water naar de plek waar de bus ‘kan’ komen . Hoe idyllisch het nu ook lijkt, hoe zal het in de winter zijn bij minus 45 graden?

Niet alleen de weg, maar ook de bus is van twijfelachtige kwaliteit; hard gaan we dus niet. Onze benen zijn veel te lang voor de minimale ruimte die onze zitplaats biedt. We zitten klem tussen de locals, maar er schijnen altijd nog ruim mensen bij te kunnen. Wangchuk mompelt mantra’s in onze nek. Het respect voor de ouderen is noemenswaardig, zodra een gerimpelde ‘oudere’ instapt (leeftijd is absoluut niet te raden) schieten her en der mensen op om hun geringe zitplaats aan te bieden. Deze laat als groet (en als dank ?) zijn tong als een lap vlees uit zijn mond hangen, zodat deze lichtroze afsteekt in het bruine smerige gezicht.

Onze plannen wijzigen alweer. We besluiten samen met Eric naar Hemis Monastery te gaan, waar we in de kamer van een monnik kunnen overnachten. Eric kent diverse monniken van zijn vorige bezoeken aan Ladakh en zoekt ze nu weer op. En waarom zouden we niet met hem meegaan? Zo zijn we gast en geen toerist.

We vertrekken eerst ‘s morgens vroeg naar ‘vriend’ Lama Tsephel; gastvrijheid in de vorm van veel thee en nan-brood. De kamer wordt al gauw gevuld met nog meer ‘vrienden’. Tsephel kan een gids voor ons regelen voor de Zanskar-trek en we beloven bij terugkomst in Leh (vanuit Hemis) ons dan ook bij hem te melden. En vervolgens stappen we samen met ‘vriend’ Lama Otsal op de bus; typische Ladakhi met traditionele kleding en hoed, rimpels, weinig tanden maar wel met lach en het gebruikelijke tong-uitsteken en de hand naar het voorhoofd brengend. Een hobbelweg van 2 uur die meer dan de moeite waard is. Weer verbazen we ons over de eenvoud van bushaltes: ‘men fluit’. Ook al is het in de middle of nowhere, als er gefloten wordt, wordt er gestopt!

Otsal verzorgt een uitgebreide rondleiding door het Hemis-klooster. Vanaf de bergen horen we geroep. Het duurt even voordat wij ook ‘Rinpoche’ hieruit kunnen opmaken. De Rinpoche is de hoogste persoon binnen een klooster, uiteraard een reïncarnatie. Iedereen begint zenuwachtig heen en weer te rennen. Trommels, hoorns en bekkens worden door elkaar heen gespeeld door monniken die op het dak van de tempel staan. Een grote groep monniken verzamelt zich, allen met een witte sjaal, waarmee ze respect tonen aan deze reïncarnatie. Op leeftijd wordt een lange rij gemaakt: de Rinpoche komt. Een auto rijdt voor, helemaal tot het einde van de lange rij waar de ouderen staan (én wij!). Iedereen snelt toe om het portier open te doen. De Rinpoche, gekleed in een soort van oranje kleed, groet de ouderen door elkaar even met het voorhoofd te raken, groet her en der mensen én als laatste Eric en mij! Verlegen staat de groep deze geestelijke na te kijken, maar als hij in zijn kamers is, volgen de monniken rap. Iedereen draalt zenuwachtig heen en weer. Helaas, hier mogen wij als buitenstaanders niet meer bij zijn.

In de middag klimmen we naar een hoger gelegen, kleiner klooster. De borden ‘2km’ zijn bedriegelijk. In totaal lopen en klimmen we een uur. Na vele koppen Tibetaanse thee, waarmee we worden ontvangen en een kleine rondleiding sluiten we aan bij een gebedsessie. Hoe gelukkig kun je je voelen tussen het gemompel van de monniken, vreemde geuren zoals wierook en de rustgevende kleuren van schilderingen, beelden en kleden? Na een snelle afdaling wandelen we naar de ruime binnenplaats van het Hemis klooster met aan drie zijden de galerijen waarvandaan men de jaarlijkse Cham-dansen kan volgen. Dit jaar vindt het festival op 4 en 5 juli plaats, wij zijn helaas iets te vroeg. Er wordt verbouwd en geschilderd. Maar ook de dansen worden gerepeteerd. Ontspannen wordt er op de maat van de trommel en de bekken ritmisch bewogen, gebaren gemaakt en gezongen. Vrolijkheid. Helemaal als Eric nog even mee hupst ... ‘s Avonds wordt ons geduld beloond; zoals iedere avond het ritueel van het wachten op ons avondeten wat telkens erg lang op zich laat wachten, na twee uur wachten eten we: .... de heerlijkste momo’s!

Donderdag, 06.00 a.m. rustig opstaan met een kop traditionele Tibetaanse zoete-melk-boterthee (ik kan er nog steeds niet aan wennen, maar drink uit beleefdheid gestaag door!), genietend van de rust ondanks dat de monniken allemaal al drukdoende zijn met hun dagelijkse rituelen. De bus is dit keer niet zo afgeladen vol, de kloosters Shey, Thikse en Stok trekken aan ons voorbij voordat we door het uitgestrekte militaire gebied rondom Leh inrijden, de dreiging van Pakistan is hier al voelbaar.

Het lijkt of we al weken in Leh rondlopen, geen toeristengedoe, maar met ‘vrienden’ de tempels bezoeken die ons als zo bekend voorkomen van Xiahe (’95) en Tibet (’97). We gaan naar de kamer van Tsephel. Hij is er niet. Lode gaat naar hem op zoek en hier zit ik dan: een rustige binnenplaats. Gebedsvlaggen wapperen in de wind tegen een intens blauwe achtergrond met grillige bergkammen. Op de daken van de witgeverfde huizen ligt een soort van sprokkelhout. Het opgevangen regenwater staat onbedekt in de hete zon, straks wordt hier weer thee van gezet ... De bordeaux-kleurige kleden van Tsephel hangen te drogen in de zon. Op de achtergrond klinkt Ladakhi en gelach, af en toe afgewisseld door een huilende baby. De hitte is aanwezig, de vette vliegen zoemen.

Tsephel gaat mee inkopen doen voor de trek; 4kg rijst, 3kg bloem voor chapati, 4kg uien, 4 witte kool, zout, peper, specerijen, limonade, thee, suiker, soep, snoep, koekjes .... Het lukt niet om de juiste stoof te kopen, maar net als de kerosine zal Tsephel ook daar voor zorgen .

Bij de kapper krijgt Lode coupe ‘very short’ waarna we voor een uitgebreide koude douche gaan (wie weet wanneer dit weer kan!), kleren wassen en lezen; we genieten van de namiddag zon. Hoe moeilijk is het om echt rust te nemen. Daar waar we ons lekker bij voelen: sightseeing, regeldingen, mensen kijken, het luisteren naar monniken en straatgeluiden of gewoon genieten, het vergt toch ongemerkt veel energie. Echt op onze ‘luie reet’ zitten is moeilijk, toch maar proberen met lezen het ‘verplichte’ luie gevoel krijgen.

Vrijdag, 03.45 a.m. opstaan. We snellen in het donker naar Tsephels kamer en krijgen een uitgebreid ontbijt. Vervolgens zeult hij de eettas voor ons naar de bus. Hij heeft zelfs de dag ervoor al buskaartjes voor ons gekocht. Tsephel blijft net zolang wachten tot hij zeker weet dat we goede plaatsen hebben en de bagage goed vastgebonden op het dak ligt. Over een paar dagen zien we hem weer en zullen we een gedeelte van de trek samen met hem en Eric lopen.

- Tsephels ogen beginnen te glinsteren als we hem een vraag stellen die hij begrijpt en die hij ook nog in het Engels begrijpelijk kan beantwoorden. Grappig mannetje, met glimoogjes vertelt hij dat hij op zijn gebruikelijke loop van Leh naar Lingshed (of andersom) "snow leopards, bears, wolves and eagles (big one’s like this!)" tegenkomt. Het woord voor gier kent hij niet, maar met het juiste handen- en voetenwerk weten we onze gesprekken aardig te voeren! -

De busrit naar Lamayuru is een belevenis; een goede weg tussen ‘niets’ ... een bruin/grijs panorama met grote keien en rotsblokken. En dan ineens in het dal aan de Indus ligt daar een ‘groen’ dorpje met wilgebomen en groene velden vol gewassen wuivend in de wind. De bergen zijn als zacht groen, bruin, rood fluweel, maar hebben grillige vormen. De weg is smal, hetgeen leuke acties geeft met tegenliggers; de afgrond is stijl en diep! Uit het niets doemt Lamayuru op, kunstig hoog boven op de top van een berg gebouwd.

Expeditie Honeymoon

'Above all do not lose your desire to walk. Every day I walk myself into a state of well-being and walk away from every illness. I have walked myself into my best thoughts and know of no thought so burdensome that one cannot walk away from it.' The Buddha

Onze Zanskar-trekking van 10 dagen gaat van Lamayuru Monastery naar Padum. Vermoeiende, woeste en lange wandelroutes, die over passen gaan op 4000-5000 meter hoogte en door rivieren en bergbeken leiden met doorwaadbare plaatsen. Een les vorig jaar opgedaan tijdens de Kora rond Mount Kailash maakt dat wij dit jaar voor het vervoer van onze rugzakken gebruik zullen maken van de ‘pony-men’. Het blijkt hier echter om ezeltjes te gaan.

Lamayuru - Rust afgewisseld met het gekwebbel van een stel oudjes, het getjilp van vogels en de schelle klank van de bel van de gebedsmolen. We hebben een geweldige kamer: het centrum van de gompa (klooster). Zes monnikjes spelen op de binnenplaats. Vanavond komen ze hier hun mantra’s oefenen.

Hoe vaak moet ik mijn hoofd hier nog stoten aan de lage deurportalen?! Hoofdpijn en grote builen op mijn hoofd (natuurlijk vloeken en tieren!), gelukkig heb ik niet coupe a la monk zoals Lode .... In het dorp zetten we ons in als part-time leerkrachten voor de Engelse les. Hoe moeilijk is het om in een klas met kleintjes orde te houden!

Rust, we slapen lang, horen de monniken al vroeg op hun schelpen blazen voor ontbijt en dutten weer in. We ontbijten samen met een Israëlier en een Fransoos om vervolgens op een bergtopje de groene vallei in alle rust te overzien. De grilligheid van het ‘maanlandschap’ rond Lamayuru, het geruis van een bergstroompje, de zon brandt op ons hoofd en kraaien cirkelen boven de vallei, schaduwen achterlatend op de gompa en bergen. Maar mooier nog zijn de schaduwen die de wolken op het landschap werpen, iedere minuut is het uitzicht weer anders. Een monnikje van een jaar of tien geeft ons een Ladhakhi rondleiding door het klooster, de namen van de verschillende goden roepend en daarbij wijzend naar het daarbij behorende beeld.

Zoals verwacht is onze pony-man er niet om 3.00 p.m. (wat we in Leh hadden afgesproken), ... we relaxen gewoon verder. Intussen is ons gezelschap uitgebreid met een Amerikaan, een Engelsman en een Duitser, samen met de Fransman die we al eerder hadden gezien wordt het een erg gezellige avond. De typische reisverhalen komen boven en ook genoeg tips voor Srinagar. We hadden op basis van de reisboeken bedacht dat we niet naar Kashmir zouden gaan vanwege de gespannen situatie. Nu horen we van diverse medereizigers dat het minder gevaarlijk is dan een paar jaar geleden. We overwegen alsnog die kant op te gaan.

Onze pony-man arriveert ook, spreekt geen Engels. Ons voorstel om om 07.00 a.m. te vertrekken wordt met een ‘As you like’ beantwoord (typisch) om daarna toch op zijn initiatief het aanvangstijdstip te verschuiven naar 08.00 a.m.

Dag 1. Lamayuru - Panchila
Zondag, 06.30 a.m. de laatste ochtend dat we met onze neus op het oefenen van de mantra’s door de kleine monniken zitten. Om 07.00 a.m. klinkt het lage monotone geluid uit de schelpen. Jammer, dat dit de laatste morgen is dat we in deze mooie omgeving zo wakker zijn geworden. Op naar het ontbijt en .... lopen! Ons gidsje Sonam is ongewoon op tijd, 07.30 a.m. Het duurt dan weliswaar nog wel even voordat de ezeltjes goed zijn geladen, maar we vertrekken dan toch ruim op tijd, uitgezwaaid door de 4 foreigners uit het guesthouse.

We starten langs het bergstroompje in de groene oase van Lamayuru. De eerste pas (Prinkiti La) is niet eens zo hoog, (3700 meter), maar het valt tegen. Sonam en de ezeltjes klauteren met gemak hun eigen weg naar boven, terwijl wij totaal buiten adem en op enige afstand volgen. Wat een uitzicht! Bergtoppen waar je maar kijkt. Dit is nog maar het begin, maar het is wel typerend voor het restant: mooi, grillig én zwaar.

Sonam geeft ons niet veel tijd om te genieten, door moeten we. Stijlrecht de pas af door een raar gebied met door erosie verweerde bergen. De ezeltjes leggen rennend hun weg af naar beneden. Mijn maag begint nu werkelijk op te spelen, maar ik wil absoluut voor de middag het dorp Wanla halen. Doorbijten dus. Het geruis van een bergstroompje kondigt een groen dal aan, klauterend over keien komen we aan de voet van het klooster van Wanla, kunstig in de berg gebouwd. De rest van de weg naar Panchila is gemakkelijk maar ik trek het niet. Zitten of liggen zijn de beste houdingen; misselijk en buikpijn. Lode probeert mijn slingerende houding te corrigeren en duwt me vooruit. Maar zelfs het uitzicht op het volgende dorp, kan mij niet verder doen lopen en ik val om van de slaap.

Het is begin van de middag en Sonam regelt een slaapplaats bij mensen in huis. Ik ben direct vertrokken, merk nog dat Lode de wacht bij me houdt maar verder gaat het licht uit. De vrouw des huizes komt; handgebaren en voetenwerk. Ik krijg een kussen maar daar vroeg ik niet om. Nog een keer probeer ik, door twee vingers bij elkaar te brengen, waar mijn ‘husband’ is. Ze steekt twee vingers op en roept Lama Tsephel. Eric en Lama Tsephel zijn dus ook gearriveerd tezamen met een grote groep met monniken en pelgrims die allemaal op weg zijn naar de Dalai Lama. Lode werkt vele koppen thee weg en leert dat je eerst driemaal nee moet zeggen voordat je accepteert. Ikzelf probeer een eigengemaakt soepje maar ook deze valt verkeerd. Ik geef de kindertjes een snoepje, verzorg de zwerende vinger van de vrouw en maak een foto van drie generaties. We spreken Jen, een krasse gepensioneerde Nederlandse dame, die een kruidenproject uitvoert en stellen voor dat ze bij ons op de kamer komt slapen, zodat ze niet in de open lucht en kou hoeft te slapen.

Dag 2. Panchila - Hanupatta
Maandagochtend, 05.00 uur Jen wordt gewekt om richting Leh te vertrekken. We vallen weer in slaap en om 06.00 uur wekt Lama T. ons voor ontbijt: koekjes. 08.00 uur Het bepakken van de ezels en ponies duurt lang. Eric, Lode en ik vertrekken alvast. De karavaan volgt ons later door een overweldigend gebied. Hoge rechte bergwanden als één grote scheur (‘gorge’) waar wij op een smalle richel doorheen trekken. Onder ons dendert het water. De geur van de ponies, het geluid van de hoeven op de stenen, niet teveel zon en her en der groen. We stappen stevig door. Een van de mannen probeert me het ‘doorloopfluitje’ voor de ponies te leren. Veel verder dan "ffffuuuut ffffuuuuutt" kom ik niet. Hoewel geen van allen mijn gigafluit op twee vingers kan nadoen, leren ze me het "hoooetchuuu" maar (wat uiteindelijk net zo goed werkt als het fluitje).

Vandaag worden de rollen omgedraaid. Lode heeft het er erg moeilijk mee. Letterlijk sleept hij zich slingerend naar, wat wij denken, het einddoel van deze dag: het dorp Hanuputta, bestaande uit 4 huizen en een klooster. Niets blijkt minder waar. De karavaan is reeds door gegaan .... naar een kampplaats ca. 1 uur verderop. We regelen thee op het dak van de enige aanwezige bewoners in het dorp, rusten een uurtje en slepen Lode zo goed en zo kwaad mee naar het kamp. Tenten opzetten in ‘the middle of nowhere’ en slapen met uitzicht op de hoge besneeuwde pas van morgen.

Dag 3. Hanupatta - voorbij Photoskar
Grenzen verleggen. Lode heeft het er nog steeds moeilijk mee... Wij starten deze morgen met z’n tweeën. Eric haalt ons net voor de pas in. Gedrieën klimmen we naar de Shihi La op 4800 meter. Hoge witte bergen en uitzicht op het dal van Photoskar en de Singi La, daar waar wij straks nog naar het basiskamp gaan klimmen. Wachtend op de karavaan, mijmerend. De vele keien, het constante opletten bij het neerzetten van onze voeten. Het niet ver genoeg optillen van onze voeten betekend geheid struikelen. Toch voelt het raar, bij iedere klim verbaas ik mij over het feit dat de berg of pas nog zo hoog kan lijken, de beklimming valt mij mee. Daarom neem ik de tijd om de omgeving goed in me op te nemen; de bergen, vogels, yaks, de rare bol- en stekelvormige struiken van gele, paarse, roze of witte bloemetjes en zelfs vergeet-mij-nietjes!

Dag 4. Photoskar - voet van Zenge La
Een heerlijk tijdloos gevoel. Niet weten welke dag het is, laat staan de datum. Twee vogelvrije relaxte Hollanders zonder stress en beperkte interesse in de buitenwereld (WK voetbal, situatie India-Pakistan, AEX-index kunnen ons wat). Samen met een Ladakh-fanaat uit Frankrijk, een lama, een ‘horeca-ondernemer’ uit Lingshed (tevens onze kok) een ponyboy en een donkey-boy. Zouden zij kunnen begrijpen waarom wij dit doen?! Wij laten ons leiden door de planning van Janpel, die een soort van winkel/restaurantje runt in Lingshed en zijn inkopen in Leh heeft gedaan. Er is besloten vandaag niet verder te trekken dan de voet van de Zenge La (5060 meter). De pas is besneeuwd en onze lastdieren kunnen alleen over de pas als alles nog bevroren is. Hierdoor hebben we een relatief rustige dag, zodat we morgen ook niet te vermoeid beginnen aan de klim van de Zenge La.

Vanochtend met z’n tweeën door een vallei gelopen. Yaks, marmotten ... en twee keer een rivier overgestoken. IJskoud water, schoenen en rugzakken boven ons hoofd en hupsend van de ene steen naar de andere en proberen het evenwicht te houden. De rest van de dag onze was gedaan in een riviertje, wat gelezen en potje boven het kampvuur voor de thee. Het koken is een dagelijkse ritueel. Met z’n allen snijden we de groente die we ingeslagen hebben in Leh en vrij spaarzaam is. Eten rijst, momo’s of dal. ‘s Nachts worden er wolven bij ons kamp gesignaleerd, loerend naar de ponies.

Dag 5. Zenge La - Lingshed
We moeten voor de zon op de pas zijn met de ezels. Opstaan om 04.30 uur, kamp opbreken en dan gaan we samen met Sonam en de ezels als eersten op pad. De rivier is deels bevroren en dus ook de sneeuw die erboven op ligt. Klauteren, uitglijden en ademhalen, maar vooral stijl omhoog! Ik heb het gevoel alsof we de Mount Everest beklimmen en de top halen geeft waarschijnlijk hetzelfde trotse gevoel. Vooral als de ‘lokale mannen’ die al boven staan, zeggen dat we sterke, snelle klimmers zijn, kan mijn dag niet meer stuk. Als Lode ook bovenkomt, komen de eerste zonnestralen op de pas. Het is bijna 07.30 uur.

‘I do not know the meaning of existence; I do not know the answers; but here, in these mountains, for just one moment there is no need to ask questions. Life is understood ...’ Sorrel Wilby - Across the Top

Het uitzicht vanaf de pas is overweldigend. Vanuit de vallei die we achter ons laten, horen we het ruisen en kletteren van het vallende water, zingende vogels en de wind. Aan de andere zijde is het stil; absolute stilte. Het is alsof er een piep in onze oren zit, alsof je uit een concerthal stapt en het geluid valt ineens weg. Niets, helemaal niets hoor je. Geen wind, geen vogels, geen water. Enkel een adembenemend uitzicht met hoge besneeuwde bergtoppen en een strakblauwe lucht. Achter ons horen we het gefluit van de begeleiders van de karavaan die ook in de sneeuw omhoog proberen te komen; het roepen naar elkaar, de ponies die onderuit gaan en moeite hebben weer op de been te komen, het afladen van de bagage welke door de mannen zelf naar boven wordt gesleurd en het smelten van de sneeuw. De zon is al ruim aanwezig op de pas.

De rest van de dag lopen we met z’n tweeën. Een mooie gemakkelijke tocht, totdat: Kiupa La. Ik roep enthousiast naar Lode dat het een geweldig uitzicht is: 950 meter onder ons ligt steil naar beneden het dal ... Ineens durf ik niet meer naar de rand en breekt het angstzweet me uit. Het gevoel zit voornamelijk in mijn benen. Het pad is smal, als het al een pad is, meer naar beneden gevallen gruis. Het wordt naar beneden kruipen, hangend aan Lode en toch ook eigenlijk niet. Panisch, omdat ik denk dat hij hierdoor juist kan vallen.

Dag 6. rustdag Lingshed
We nemen de tijd om te lezen. Toepasselijker kan niet:
‘Inscriped in the walls of the Diwan-I-Khas is a famous persian couplet:
If there is a paradise on earth It is this, it is this, it is this.’

Lama Tsephel is thuis. Je ziet hem opfleuren. De rust van het klooster, slechts bereikbaar te voet of (in speciale gevallen) per helicopter. Een korte rondleiding door het klooster na een ontbijt van Lama Tsephel. Daarna aangeschoven bij de thee van de overgebleven kloosterbevolking (iedereen die in staat is te reizen is naar Leh voor het bezoek van de Daila Lama). Oude mannetjes, de een met een bril scheef op zijn hoofd, de ander zonder tanden en weer een ander valt in slaap ...

Het reisschema is weer aan verandering onderhevig. Vele discussies over de te nemen route, wel veilig of niet veilig, te zwaar of te moeilijk. Lama Tsephel regelt een nieuwe ponyman, Tsering Dorjee, terwijl wij rondhangen in de theetent van Janpel. Een donker smerig gebouwtje, twee harde banken, een stoof waarop gekookt wordt en een provisorisch winkeltje. Nieuws van het WK-voetbal via een krakkemikkige radio: Nederland-Mexico 2-2.

Dag 7. Lingshed - Nertse
We nemen geen afscheid, maar beloven contact te houden met Eric, Lama Tsephel en Janpel. De laatste stopt ons nog een paar van zijn meegezeulde Jumpings toe. Emotioneel is het afscheid van Lama Tsephel. Hij blijft met kado’s komen; oorbellen, ringen, typische Ladhakhi hoed ... Lama Tsephel maakt zich zorgen om het feit dat wij getrouwd zijn, maar geen ringen dragen; dus geeft hij ons er ieder één met Tibetaanse mantra’s. Toen Tsephel voor het eerst hoorde dat we net getrouwd waren, wenste hij ons ‘a lot of happy children’. Hij bedacht ook alvast een tweetal namen. Tse Reng Tashes (easy and long life) voor een jongen en Yang Chan Dolma (interesting and ...., "I have to look this up") voor een meisje.

"Leer mij de Himalaya kennen!", roept Lode bijna boos. En weer heeft hij gelijk. Het lijkt erop dat wij eindelijk de top van de Hamun La (weer een pas) hebben bereikt, maar ook hier zitten er nog een paar behoorlijke klimpartijen achter. Hoe vaak hebben we dit nu al meegemaakt?! Ik positief; "we zijn er bijna!" en Lode realistisch; "vast niet!". Maar mijn energie is gigantisch en ik ben verbaasd over mijn eigen kunnen. Achter iedere top verwacht ik weer iets nieuws te zien. De ijle lucht en de hoogte maken dat ik zelfs makkelijker loop dan in het vlakke Nederland.

Het uitzicht op de top is weer adembenemend. Een weidse blik over Lingshed ver achter ons, het klooster tegen de bergwand. We komen een eenzame trekker tegen en gaan door naar Nertse, niet wetende dat de weg slecht is. Spectaculair is het juiste woord: een soort van ‘gorge’ waar we tientallen malen over de rivier moeten. De ene keer over sneeuw en ijs dat over de kolkende rivier hangt. De andere keer springend van de ene rotskei op de andere en koude natte voeten halen. De waterfles overgooiend, die de een mis gooit of de ander mis vangt. Dikke deuken in de fles en een gigantische (natte!) reddingspoging van Lode als de rivier in zijn razernij de fles meevoert.

Dag 8. Nertse - Hanumil
De dag begint met dezelfde ‘dal’ (linzen) van gisteravond, echter nu als ontbijt in soep-vorm. Eerst de Snertse La, diep het dal in en dan de beklimming van de Parfi La. We sukkelen achter de ezeltjes aan en om precies 12.00 uur staan we boven op de pas. Niks geen bedrog van extra achterliggende bergtoppen of passen. De afdaling gaat over rotsblokken en keien, maar al snel blijven we op gelijke hoogte. We nuttigen yoghurt (onwijs zuur !) bij een nomaden yak-familie en lopen deze dag weer veel langer dan gepland. Door rivieren en langs de grote bruine Zanskar-river komen we in het dorp (3 huizen !) Hanumil.

Dag 9. Hanumil - voorbij Pishu
De geur van het ontbijt waarop Tsering Dorjee zo zijn best heeft gedaan, trekt onze tent in. Ik ga bijkant over mijn nek en besluit het vandaag rustig aan te doen met eten, ook het lopen gaat minder.... Kapot, het enige goede woord. Deze eenvoudige dag lopen we in principe van Hanumil naar Pishu. Ontzettend warm, het lopen langs de bruine Zanskar-river geeft echter nog een beetje verkoeling. We drinken veel. Bij de lunch wordt een groot gedeelte van ons drinkwater geofferd om bouillon voor mij te maken. Pas bij Pishu kan de voorraad worden bijgevuld. Een doods dorpje - enkel een blaffende hond en een oud vrouwtje - iedereen is naar Leh voor de Dalai Lama, waardoor het bijna een spookstad lijkt.

"I’ll retire from trekking", aldus een vermoeide ‘Catweezle’. We komen een 52-jarige Engelsman achterop, gefrusteerd door de regering van Thatcher en Major heeft hij Engeland een paar jaar geleden verlaten om te reizen. Tezamen met een Ladhakhi-vriend loopt hij reeds 20 dagen met volle bepakking de route van Lamayuru naar Padum ... De weg gaat stijgend en dalend van een mooie rotsachtige kloof naar een zandachtig terras. Het lijkt op dat moment slimmer om door te lopen, zodat we de vlakte na Pishu morgen niet hoeven te doen, een misvatting. Wind tegen en er komt geen eind aan. Pas tegen zevenen vinden we een goede plek om te kamperen.

Dag 10. naar Padum
In een strak tempo lopen we over een goed begaanbaar pad. Vogels fluiten op de achtergrond, besneeuwde bergtoppen vormen het decor. Veel sneller dan gedacht bereiken we het klooster van Karcha. Andere dagen duurden veel langer dan gepland, nu liggen we al twee uur vóór op schema. We dalen af naar de brug en wachten op Tsering met ezels. Sjokkend door de hitte bereiken we ons eindpunt van deze trekking: Padum. Als de bus naar Kargil volgens planning vanavond aankomt, vertrekken we hiermee overmorgen heel vroeg.

We moeten echter drie dagen wachten voordat het zover is. "Rest is best", volgens de hartelijke Tourist Officer. Hoe moeilijk is het om echt rust te nemen. Op de één of andere manier zijn we continu onderweg, ergens mee bezig of doen we aan sightseeing. Op zich voel ik me daar lekker bij, maar echt ‘op onze luie reet zitten’ is er niet bij. Onze beste momenten zijn het luisteren naar monniken of het genieten van de omgeving (whatever: zittend op de hoek van de straat of actief tijdens de trekking). Dan toch maar beginnen in één van de vele boeken om het echte luie gevoel te krijgen.

Padum bestaat uit een klein Tibetaans klooster en een grote glimmende Islamistische Moskee omringd door vijftig huizen en een school. We vinden een heerlijke eettent, met een terrasje en echte Coca Cola. B.K., de Indiaase kok uit Bombay, doet verwoede pogingen een ‘chainese’ maaltijd op tafel te zetten. Later blijkt dat hij de Indiaanse keuken veel beter beheerst .... Heerlijke curries, pakora en dhoza. Ik ga menigmaal mee de keuken in om te leren hoe je onder de meest primitieve omstandigheden de lekkerste gerechten kan bereiden. Ons laatste avondmaal wordt uiteindelijk een gezellige avond met een Zwitser en B.K. én met bier, zodat we veel te laat naar bed gaan en om 04.00 uur weer op moeten om op tijd met de bus mee te gaan.

• Click hier voor de recepten.

Jammu & Kashmir. Bommen op Kargil!
Vanuit Padum leidt de steile, bochtige weg over de Zoji La in één dag van het ruwe en kale landschap langs de loop van de Indus naar het weelderige landschap van de centrale vallei van Kashmir. Aan de grens tussen Pakistan en India vechten de buurtmachten geregeld om de bergen en dalen van Kashmir. Niet vreemd dat we verschillende malen waarschuwingen horen en lezen betreffende dit gebied. Ook als wij er zijn. De bus voor Kargil is ‘s avonds niet aangekomen en er rijden ook geen trucks ... Uiteindelijk blijkt dit een gevolg te zijn van de Pakistaanse bombardementen in de bergen rond Kargil. Er zijn 50 bommen rond Kargil ontploft en zoals de berichtgeving luidt ca. 14 doden. De bevolking is gevlucht en het openbare leven ligt plat. Dit hoor je nooit op het Nl-nieuws, maar in deze regio zijn bombardementen geen uitzondering. Zo vertrekken we met enkele dagen vertraging richting Kashmir.

Met een taxi als vervoermiddel van Kargil naar Srinagar. Gezelschap: chauffeur en Mustafa, die de rit geregeld heeft. Hij vertelt volop: over zijn verloren Zwitserse liefde (mocht niet van zijn moeder), zijn huwelijk (geregeld door zijn ouders, hij zag zijn vrouw pas voor het eerst in de slaapkamer), zijn kinderen, zijn werk, Kashmir, moslims in India, moslims in Pakistan, bommen op Kargil (ook hij was gevlucht). Hoe dichter we bij Pakistan komen, hoe duidelijker het wordt dat hier een oorlogsstemming heerst. Zo vreselijk veel militairen. Bij een checkpoint verliezen we uren. De rest van de dag hobbelen we door de bergen achter een legerkonvooi aan. Schitterende vallei om in de file te staan, stukken beter dan de A1 richting het Gooi.

De houseboat van Mustafa in Srinagar is fantastisch. Op een meer drijven zij aan zij honderden luxe en minder luxe woonboten. Heerlijk zitten op de veranda, beetje mijmerend over het water uitkijkend.

‘s Avonds: eindelijk wraak voor ‘1978’. Als Oranje-Argentinië de enige WK-wedstrijd is die we kunnen zien, dan dank ik God, Allah en Boeddha, dat het deze is geweest. Een lamp sneuvelt bij de 1-0, bij de 2-1 word ik een beetje gek.

Een dag later. Dobberend op Dal-lake. Na de chaos van de wegen en de stad Srinagar; het getoeter, de zware motoren van de trucks en de zwarte rookwolken uit de uitlaat. Het is stil, enkel de peddel die de shikara (gondel) voortbeweegt wordt af en toe in het water gestoken. Heerlijk rustig over het water, na alle dagen inspanning nu flink wat ontspanning.

Op weg naar Dharamsala. Jammu is één groot drama. We stappen uit de bus en in de klamme hitte. Voor ik het weet is elke draad in mijn shirt doorweekt. Erg vriendelijke mensen hier zeg, god allemachtig. Welkom in India. Mensen drommen om ons heen, willen van alles weten, doen en verkopen. We besluiten snel hier niet te overnachten en vanavond door te reizen naar Pathankot. Dan zien we daar wel verder. Motor-riksja’s willen ons niet naar het treinstation brengen, waarom eigenlijk? We worden in de richting van een groot gebouw gebonjourd, wat het busstation blijkt te zijn. Annet is scherp en ontdekt taxibusjes naar het station.

Daar aangekomen begint de volgende beproeving: een treinkaartje kopen .... Ik ga (tegen de adviezen uit de reisboeken in) in de rij staan voor tweede klasse kaartjes. Het is hier oorlog. Er staan dranghekken (zonder enig nut). Mensen gillen. Het is hier echt knokken. Ik heb mijn rugzak opgedaan, wat een voordeel is. Nu kan in ieder geval de achterhoede niet langs mij te dringen. Als na een dik half uur het loket bereikt is, begint deel II van deze veldslag. Er komen twee rijen samen. Je duwt en trekt (en wordt geduwd en getrokken), je manoeuvreert jezelf voor het raampje (met tralies) waarachter een lokettist angstig de bestelling opneemt. Twee kaartjes Pathankot. Deel III is eenvoudiger dan gedacht. Door mijn rugzak deinst iedereen achteruit als ik achterwaarts de rij probeer te verlaten en ik mijn medaille voor deze actie kan gaan halen.

Het wordt een bijzondere avond. Niemand kan ons vertellen waar en hoe laat de trein vertrekt naar Pathankot. Iedereen zegt iets anders. We zitten dan ook een beetje vaag voor ons uit te kijken op de harde stenen vloer van de stationshal. Uiteindelijk geeft de station-manager uitsluitsel. Ook meldt hij (tussen neus en lippen door) dat we niet naar Pathankot gaan, maar naar een nabijgelegen station en daarvandaan met een riksja verder moeten ....

Als de trein arriveert, is het volslagen onduidelijk waar wij in moeten stappen. Omdat we de trein niet weg willen laten gaan zonder ons, stappen we zomaar een treinstel in en belanden in het sleepergedeelte, waar alles gereserveerd is. We kunnen ook geen kant meer op, omdat alle in- en uitgangen geblokkeerd zijn door veel te veel reizigers en overtollige bagage. Geïrriteerd en vermoeid zakken we uiteindelijk maar ergens neer, met z’n tweeën en onze rugzakken op één stoel. De reis duurt kort, zo’n drie uur. Met een fietstaxi (riksja) verder naar het busstation van Pathankot om daar op een bankje een rusteloze snikhete nacht met erg veel muggen door te brengen. En dan te bedenken dat ik jarig ben! Kikkers op de achtergrond slapen blijkbaar op andere tijden dan wij....

Himashal Pradesh
Mc Leod Ganj - ‘Klein Tibet’. Door onze marathontrip winnen we wel bijna een dag. Wij zijn om 9.30 a.m. in Mc Leod Ganj en weer even terug in Tibet. Het heuveldorp, even boven Dharamsala is het thuis voor duizenden Tibetaanse vluchtelingen en headquarters van de Tibetaanse regering in exile, tevens de residentie van de Dalai Lama.

Eigenlijk waren wij sinds Xiahe ’95 bezig geweest om hier naar toe te gaan: de verblijfplaats van de Dalai Lama. Eerlijk gezegd valt het tegen. Het is erg commercieel, vreselijk veel toeristen en dus veel shops en restaurantjes. Die zijn weer makkelijk om te schuilen, nu de moesson is gestart. Een andere luxe: video’s kijken voor 10 cent: Windhorse, Kundun en een documentaire over Tibet van de BBC.

De Tsuglagkhang (Dalai Lama ‘s Tempel) is een nieuwbouwtempel. Geen klooster, maar de verpakking van een droevig verhaal van een cultuur in ballingschap. Van binnen is het traditioneel ingericht, van buiten is het modern, kil en koud. Toch deert het de hier aanwezige Tibetanen niet. Devoot lopen zij hier hun rondgang, mompelen hun ‘Om Mani Padme Hum’, draaien de nieuwe gebedsmolen alsof het nier de heilige Potala of Mount Kailash is. Het is iets triests: in Tibet de gebouwen en de sfeer maar geen vrijheid, hier wel vrijheid maar weinig sfeer. Tijdens de ochtendgebeden voelen we toch iets van de traditionele sfeer. Toch vinden wij dat degenen die hier specifiek voor het Boeddhisme en de Tibetaanse cultuur komen een verkeerd beeld krijgen.

Buiten het heuveldorp ligt nog een overblijfsel van de Engelsen, een kerk genaamd St John in the Wilderness. Nu hebben we alles wel gehad: Tibetaanse, Moslim en nu weer Rooms-Katholieke invloeden. Onze laatste dagen in ‘Tibet’ in ongekende luxe: gevarieerd eten, douche in ons guesthouse, Engels als voertaal. Minpunt: het beluisteren van de Oranje-Brazilië strafschoppen.

New Delhi. Het is nog vroeg als we Delhi inrijden. De straten zijn bijna leeg. Grote luxe wijken en krottenwijken trekken aan ons voorbij. We voelen ons zweterig en smerig. We besluiten een luxe hotel met airco te nemen en uiteindelijk blijkt de rekening van dit hotel de kosten van de rest van de reis in India ongeveer te evenaren! Douchen, badderen en uitslapen. Het zit er weer op ....